ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ
Αποφρακτική άπνοια είναι οι συνεχείς και επαναλαμβανόμενες διακοπές της αναπνοής λόγω αποφράξεως των ανώτερων αναπνευστικών οδών κατά την διάρκεια του ύπνου. Οι διακοπές αυτές της αναπνοής μπορεί να είναι πλήρεις (άπνοιες) ή μερικές (υπόπνοιες) και έχουν ως συνέπεια την διαταραχή της ανταλλαγής των αερίων και τον κατακερματισμό του φυσιολογικού ύπνου.
Ως άπνοια χαρακτηρίζεται η διακοπή της αναπνοής για δέκα (10) ή περισσότερα δευτερόλεπτα. Η υπόπνοια χαρακτηρίζεται από μείωση της ροής του αέρος, με συνέπεια την μείωση του κορεσμού της αιμοσφαιρίνης ή την αφύπνιση. Η πιο καλοήθης ένδειξη αυξημένης αντιστάσεως των αναπνευστικών οδών είναι το ροχαλητό, που σύμφωνα με δημοσιευμένες στατιστικές παρατηρείται σποραδικά σε ποσοστό περίπου 27% των παιδιών, ενώ 7-12% των παιδιών έχουν καθ’εξιν ροχαλητό (που επαναλαμβάνεται συχνότερα από τρεις ημέρες την εβδομάδα).
ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΒΑΡΥΝΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Η αποφρακτική άπνοια προκαλείται από μείωση της βατότητας των ανώτερων αναπνευστικών οδών κατά τον ύπνο, με συνέπεια να δυσχεραίνεται η ροή του αέρος παρά την ύπαρξη αναπνευστικής προσπάθειας. Κατά τον ύπνο παρατηρείται φυσιολογική μείωση της διαμέτρου των αναπνευστικών οδών λόγω του ελαττωμένου μυϊκού τόνου των μυών του φάρυγγος και της υπερώας.
Περαιτέρω μείωση της βατότητας των αεροφόρων οδών με αποτέλεσμα την αποφρακτική άπνοια, μπορεί να προκληθεί από:
- Υπερτροφία των αμυγδαλών και αδενοειδών (συχνή αιτία αποφρακτικής άπνοιας)
- Αλλεργική ρινίτιδα
- Εισπνοή καπνού σε περιβάλλον καπνιστών
- Νευρομυϊκές ανωμαλίες ή υποτονικές καταστάσεις
Επιβαρυντικός παράγοντας είναι η παιδική παχυσαρκία, η οποία έχει πλέον λάβει επιδημικές διαστάσεις. Σοβαρότατη αποφρακτική άπνοια (που μπορεί να θέσει σε άμεσο κίνδυνο τη ζωή του βρέφους ή του παιδιού) προκαλούν ανατομικές ανωμαλίες του κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος ή του λάρυγγα, όπως:
- Μικρογναθία (μικρή κάτω γνάθος) που παρατηρείται σε σύνδρομα (Treacher Collins, ακολουθία Pierre Robin)
- Σύνδρομα με πρόωρη συνοστέωση ραφών της βάσεως του κρανίου και του προσώπου (Crouzon, Apert, Pfeiffer κλπ).
- Λαρυγγομαλακία
ΔΙΑΓΝΩΣΗ
Τα συμπτώματα της αποφρακτικής άπνοιας συχνά γίνονται αντιληπτά από τους γονείς (ροχαλητό, θορυβώδης αναπνοή, ανήσυχος ύπνος, εισολκή του θώρακος κατά την εισπνοή (βλ. φωτογραφία ακολουθίας Pierre Robin).
Δεδομένου ότι τα συμπτώματα δεν είναι πάντοτε τυπικά, η διάγνωση με βάση την λήψη του ιστορικού μόνο δεν επαρκεί. Απαιτείται υψηλός δείκτης υποψίας εκ μέρους του παιδίατρου, και συχνά η ακριβής διάγνωση απαιτεί εργαστηριακή επιβεβαίωση με μελέτη και καταγραφή του ύπνου σε ειδικά εργαστήρια. Κατά την μελέτη του ύπνου καταγράφονται και αξιολογούνται πολλές παράμετροι (ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, οφθαλμογράφημα, μέτρηση κορεσμού αιμοσφαιρίνης, μέτρηση της ροής του αέρα στην μύτη, αναπνευστική προσπάθεια).
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΠΝΟΙΑΣ
Ο κατακερματισμός του φυσιολογικού, αναζωογονητικού ύπνου προκαλεί υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας, αίσθηση κοπώσεως και διάσπαση της προσοχής. Θεωρείται επίσης ότι η αποφρακτική άπνοια μπορεί να ενέχεται σε περιπτώσεις υπερκινητικότητας αλλά και γνωστικών και μαθησιακών διαταραχών. Ακόμη και ελαφρές διαταραχές στη δομή του ύπνου μπορεί να επηρεάσουν την μεταβολική λειτουργία, πιθανολογείται δε ότι μπορεί να επηρεασθεί και η έκλυση της αυξητικής ορμόνης προκαλώντας αναπτυξιακή καθυστέρηση. Η αποφρακτική άπνοια μπορεί επίσης να επηρεάσει την καρδιακή λειτουργία και να προκαλέσει αρτηριακή υπέρταση.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΠΝΟΙΑΣ
Στις ηπιότερες περιπτώσεις, στις οποίες δεν υπάρχει εμφανής ανατομικός επιβαρυντικός παράγων, εκτός ίσως από ήπια μικρογναθία (μικρή κάτω γνάθος), η κατάσταση μπορεί να υποβοηθηθεί με την κατασκευή ενός ειδικού νάρθηκα τον οποίο φοράει το παιδί κατά τον ύπνο. Ο νάρθηκας αυτός προωθεί την κάτω γνάθο και τη γλώσσα, ελευθερώνοντας έτσι την αναπνοή.
Αν διαπιστωθεί υπερτροφία των αμυγδαλών, τότε η ενδεδειγμένη πρώτη γραμμή θεραπείας είναι η αμυγδαλεκτομή και αδενοειδεκτομή (κρεατάκια). Η επέμβαση αυτή συνήθως βελτιώνει ή λύνει το πρόβλημα. Πρέπει όμως να έχουν υπόψη τους οι γονείς ότι σε περίπου 13-29% των περιπτώσεων η αποφρακτική άπνοια συνεχίζει να υπάρχει και μετά την επέμβαση. Αν συνυπάρχει και παχυσαρκία, το ποσοστό αυτό ανεβαίνει στο 73%.
Σε περιπτώσεις συνδρόμων με πρόωρες συνοστεώσεις της βάσεως του κρανίου και του προσώπου (Crouzon, Apert κτλ.) στις οποίες συνήθως συνυπάρχει και βραχυκεφαλία (ελαττωμένη προσθιοπίσθια διάμετρος της κεφαλής), το πρόβλημα είναι πολύ σοβαρότερο. Οι ανώτερες αναπνευστικές οδοί είναι εξαιρετικά “συρρικνωμένες “ και δεν επιτρέπουν την ελεύθερη ροή του αέρος, ενώ ταυτόχρονα ο εγκέφαλος πιέζεται λόγω της μειωμένης χωρητικότητας του κρανίου. Μόνη λύση αποτελεί η μετατόπιση του πρόσθιου τμήματος του κρανίου και του προσώπου προς τα εμπρός που αυξάνει αποτελεσματικά τις διαστάσεις των ανώτερων αεροφόρων οδών και αποκαθιστά την αναπνοή. Ταυτόχρονα αυξάνεται η χωρητικότητα του κρανίου που έχει σαν αποτέλεσμα στην αποσυμπίεση του πρόσθιου τμήματος του εγκεφάλου και την καλύτερη οξυγόνωσή του. Πρόκειται για μεγάλη επέμβαση με δυνατότητα σοβαρών επιπλοκών, η οποία γίνεται σε οργανωμένα κρανιοπροσωπικά κέντρα. Η επέμβαση αυτή γίνεται συνήθως στην ηλικία των 10-12 ετών. Ως τότε η άπνοια αντιμετωπίζεται με μικρότερες επεμβάσεις όπως αμυγδαλεκτομή και αδενοειδεκτομή, καυτηρίαση υπερτροφικού βλεννογόνου στη μύτη (κάτω ρινικές κόγχες) ή/και με τη βοήθεια συσκευής CPAP.
ΣΥΣΚΕΥΗ CPAP
Η συσκευή CPAP (Continuous Positive Airway Pressure) είναι φορητός αναπνευστήρας που χρησιμοποιείται στην αντιμετώπιση της αποφρακτικής άπνοιας. Συνδέεται με ειδική μάσκα με το πρόσωπο του παιδιού κατά τον ύπνο και αυξάνει ελαφρά την πίεση του εισπνεόμενου αέρος, ώστε να υπερνικηθούν οι αντιστάσεις των αεροφόρων οδών. Η συσκευή αυτή αποτελεί σημαντικό βοήθημα στο πρόβλημα της αποφρακτικής άπνοιας σε ενδεδειγμένες περιπτώσεις, απαιτείται όμως προσαρμογή εκ μέρους του παιδιού και δεν είναι πάντοτε ανεκτή.